De lief & leedstraat: ‘Het begint met een klein gebaar’

‘Een zorgzame straat begint met elkaar kennen en herkennen’, stellen Yvonne Witter en Daniëlle Harkes, oprichters van kennisplatform ZorgSaamWonen. In hun streven naar buurten waar iedereen goed en veilig kan wonen, zien zij daarom ook een rol voor lief & leedstraten. ‘Uiteindelijk vraag je toch sneller hulp aan iemand die altijd vriendelijk naar je zwaait.’

Dit artikel verscheen eerder in magazine Opzoomer Mee! Lees het hele magazine hier.


Zeventien jaar werkten Yvonne Witter en Daniëlle Harkes samen bij een kenniscentrum voor wonen en zorg. Toen dit centrum werd opgeheven, richtten ze samen het platform ZorgSaamWonen op. Een landelijk kennisplatform over wonen, welzijn en zorg. Want juist nu de vergrijzing écht zichtbaar wordt, is het belangrijk dat er een plek is waar al die kennis samenkomt, vinden ze.

Met het platform organiseerden ze inmiddels vijf keer het congres Thuis in de Wijk, waar kennis over wonen, zorg en welzijn wordt gedeeld. De meest recente editie, in april dit jaar, had het thema Zorgzaam In Je Straat en trok maar liefst 700 bezoekers. Yvonne: “Je merkt dat iedereen van gemeenten tot woningcorporaties met het thema bezig is.” De reden? Een mix van maatschappelijke uitdagingen: vergrijzing, een verstopte woningmarkt, de sluiting van verzorgingstehuizen, personeelstekorten in de zorg, groeiende eenzaamheid én een toenemende behoefte aan duurzaam leven (niet alles zelf kopen, maar even de boormachine van de buren lenen). Daniëlle: “Mensen beseffen steeds meer: hé, we moeten het met elkáár doen.”

Daniëlle: “Wouter Veldhuis, net afgezwaaid als Rijksadviseur en één van onze sprekers tijdens ons laatste congres, vatte het zo samen: we gaan van een welvaartseconomie naar een welzijnseconomie. Het is belangrijker dat je je goed voelt dan dat je een extra auto kunt kopen. Dat betekent dat we ons meer verantwoordelijk gaan voelen voor elkaar, in plaats van alles uit te besteden aan de overheid. Het is niet zo dat we geen professionele zorg meer nodig hebben, maar we moeten ook kijken naar wat we zélf kunnen doen en streven naar een samenspel tussen professional en vrijwilliger.”

Klein beginnen
ZorgSaamWonen nodigde tijdens het meest recente congres Opzoomer Mee uit om te vertellen over de aanpak van de lief & leedstraten, die Opzoomer Mee ruim 10 jaar geleden in het leven riep. Een aanpak die wat Yvonne en Daniëlle betreft aansluit bij de boodschap die zij hebben: een zorgzame straat begint bij elkaar (her)kennen. Yvonne: “Dat kan heel klein beginnen, maar kleine gebaren zijn belangrijk. Uiteindelijk zul je toch sneller hulp vragen aan iemand die altijd vriendelijk naar je zwaait dan aan iemand die nooit op- of omkijkt. Dat vinden we zo mooi aan de lief & leedstraten.”

Daniëlle vult aan: “De lief & leedstraat is niet op zorg gericht, maar op vriendelijkheid en omzien naar elkaar. Dat is net even een andere invalshoek dan bij andere projecten.”

Ontmoetingsplek
Nabijheid, het kleine helpen en alledaagse ontmoetingen dicht bij huis kenmerken de lief & leedstraat. “Even een bakkie doen, iemands verhaal aanhoren of gewoon een bakje soep brengen”, is de invulling die de Rotterdamse Necla Turhan geeft aan haar lief & leedstraat. Vijf jaar geleden besloot ze met haar man iets te doen voor de ouderen in de straat die tijdens corona aan huis gekluisterd waren. “We verbouwden onze gezamenlijke kelderruimte tot ontmoetingsplek. Toen we die ontmoetingsplek wilden opfleuren kwamen we bij Opzoomer Mee terecht. Zo hoorde ik van het lief & leedpotje. Dankzij dat potje kom je nu niet met lege handen aan de deur, maar met koekjes of een bloemetje. Het is allemaal heel simpel hoor, maar toch: toen ik zelf door een dienstongeval thuis zat en van mijn buren een bloemtje kreeg, moest ik ook even een traantje wegpinken. Het doet iets als mensen naar je omkijken.”

“Het lief & leedpotje maakt het makkelijker voor buren om aandacht aan elkaar te geven”, stelt Saskia Hak, inmiddels een kleine tien jaar actief in haar lief & leedstraat in Rotterdam. “En die aandacht is uiteindelijk het bindmiddel dat buurten en wijken bijeen houdt.”
Een chocoladereep voor eindexamenkandidaten, een bloemetje bij ziekte, een kaartje voor een pasgeboren baby of een kadootje voor de straatgenoten die de marathon liepen: voor iedereen is er aandacht. “Ik heb twee honden, waardoor ik veel buiten ben en dus ook hoor wat er speelt. Je merkt echter ook terughoudendheid over het potje. We wonen namelijk in een bevoorrechte buurt waar mensen niet per se een ondersteunend geldpotje nodig hebben om een kadootje te kopen. Toch komen we ieder jaar tot de conclusie dat het lief & leedpotje ons helpt om de samenhang in de buurt te versterken. Doordat we niet met de pet rond hoeven, krijgen we geen scheve gezichten over wie er wel en niet betaalt en zijn de presentjes dus ván iedereen en vóór iedereen.”

Voorzorgcirkel
De straat is een mooi begin, maar omzien naar elkaar hoeft niet alleen straatgebonden te zijn, als het aan Daniëlle Harkes ligt. “Denk aan de voorzorgcirkel, een groep mensen in de buurt die afspreekt om er voor elkaar te zijn als het nodig is. Om dat mogelijk te maken, ga je nú alvast iets leuks met elkaar doen om elkaar te leren kennen.”

Elkaar leren kennen gebeurt gelukkig ook in Rotterdam op grote schaal. Naast de 900 lief & leedstraten en de bijna 2000 opzoomer-straten, zien we ook mooie voorbeelden dankzij het buurtidee, een speciaal potje van de gemeente Rotterdam. Neem de bingoavonden van Jeritza Manuela (62) uit Feijenoord. Ze merkte dat veel mensen in de wijk zich – net als zij, sinds haar kinderen verhuisd zijn – weleens eenzaam voelen. Daar probeert ze verandering in te brengen met een maandelijkse bingoavond bij Cultuurhuis Feijenoord.

“Er komen gemiddeld dertig mensen, uit allerlei culturen. Het gaat er vooral om dat we samen zijn. We drinken koffie, babbelen, spelen bingo. In de pauze kook ik en eten we met elkaar,” vertelt Jeritza. “Als ik deelnemers tegenkom op straat vragen ze: ‘Waarom organiseert u niet elke week zo’n avond?’ Mensen zijn echt op zoek naar die verbinding. Dat maakt het ook makkelijker om met anderen te delen wat je mankeert.”

Uit je bubbel
Daniëlle en Yvonne herkennen de behoefte aan verbinding in de huidige samenleving. Toen zij in 2015 een bijeenkomst organiseerden rond het thema eenzaamheid, zaten er zes mensen in de zaal. Het thema Zorgzaam In Je Straat trok met gemak 700 mensen. “Dan weet je dat er iets verschoven is. Er ontstaan ook steeds meer initiatieven gericht op elkaar ontmoeten, uit je bubbel komen. Als we meer van mens tot mens met elkaar omgaan, zie je dat de ander vaak helemaal niet zoveel verschilt van jezelf. Dat is wat we nu zo hard nodig hebben.”

Ton Bruggeling (78), secretaris van De Eerste Hoekse Accordeonvereniging, ziet dat ook in. Door middel van muziek brengt hij zijn dorpsgenoten in Hoek van Holland dichter bij elkaar. Hun jaarconcert werd mede mogelijk gemaakt met budget van het buurtidee. “We willen niet zomaar een deuntje spelen. Onze concerten moeten een culturele samenhang zijn van mensen. Onze dirigent maakt er altijd een feestje van. Hij probeert iedereen te verbinden door het publiek mee te laten zingen of polonaise te laten lopen.

We vinden het belangrijk om mensen uit hun isolement te halen en willen bijdragen aan het cultureel welzijn. Daardoor krijg je ook betere sociale contacten. In de pauze en achteraf in de foyer praten mensen niet alleen over koetjes en kalfjes, maar ook over wat er in de omgeving gebeurt. Als ze alsmaar in hun eigen buurt blijven, hebben ze daar geen idee van. Daarom willen we ook kijken of we in de toekomst mensen in een rolstoel, die écht veel alleen thuis zitten, kunnen laten ophalen.”

Kracht en kennis
Ook vanuit de landelijke politiek is er meer aandacht voor verbindende bewonersinitiatieven. Yvonne: “Ministers gaan steeds vaker op werkbezoek bij bewonersinitiatieven. Dat laat zien dat ze snappen dat daar de oplossing zit.” Minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) bezocht onlangs het We Doen Het Samen Festival en concludeerde dat het belangrijk is dat we de kracht en kennis van de samenleving gebruiken bij ingewikkelde vraagstukken op het gebied van zorg, armoede, integratie en eenzaamheid.

Ook GroenLinks ontwikkelt een plan om in te zetten op wijkgerichte ouderenzorg via zorgzame buurten. Daniëlle: “Dit laat zien dat burgerschap belangrijker wordt, ook in de politiek. Het is fijn dat bewoners steeds meer kunnen en mogen. Dat moet je de ruimte geven, zonder al te veel te betuttelen. Mensen kunnen zelf een heleboel.”

Dat buren een heleboel kunnen bereiken met heel eenvoudige acties, onderstreept ook Saskia Hak. “Door de acties die wij doen als lief & leedstraat voelen mensen zich gezien. Wanneer je denkt dat de buren niet om je geven, ben je ook minder snel geneigd aan te haken. En ook als je introvert bent, is het misschien moeilijker aansluiting te vinden in een straat. Maar als je een keer een kadootje krijgt namens de buren, is het de keer daarna een stuk makkelijk om je buren gedag te zeggen of je aan te sluiten bij de buurtapp. Je voelt je gezien!”

Een diavoorstelling met 9 afbeeldingen

De carousel is ingesteld om oneindig door te lopen.

Galerij navigatie

Galerij navigatiepijlen

De lief & leedstraat
In een lief & leedstraat kijken buren extra naar elkaar om. In Rotterdam steunt Opzoomer Mee deze straten met een lief & leedpotje (een bedrag van 150 euro). Inmiddels hebben 52 gemeenten deze aanpak overgenomen en telt Nederland ruim 2500 lief & leedstraten.

Buurtidee
Iedereen met een goed idee voor de buurt kan een aanvraag voor een budget indienen bij de gemeente Rotterdam. Opzoomer Mee begeleidt en ondersteunt bewoners met hun buurtidee.

Opzoomer kennis
Meer leren over opzoomer-aanpak? Opzoomer Mee deelt de ervaringslessen uit 30 jaar opzoomeren, bewonersparticipatie en de lief & leedstraten via Opzoomer Kennis.