‘Opzoomeren is het middel tegen cynisme’

30 jaar Opzoomer Mee. Een mijlpaal om bij stil te staan. Om te vieren met
de stad. Maar niet te lang natuurlijk! Want de wereld en dus ook Rotterdam
draaien ondertussen gewoon door. Welke uitdagingen liggen er eigenlijk aan en voorbij de naderende horizon? Hoe kan Opzoomer Mee en het Opzoomeren hierin van betekenis zijn? Een groepje Rotterdamse denkers en doeners kwam op Katendrecht bijeen in Verhalenhuis Belvédère. ‘Hoe laagdrempelig het ook is, het moet gewoon nog veel meer Rotterdammers bereiken.’

Wie zaten er aan tafel?

• Eeva Liukku, gespreksleider en hoofdredacteur Vers Beton
• Els Desmet, stadsgeograaf en procesbegeleider
• Robbert de Vrieze, maatschappelijk ontwerper en architect (o.a. WIJ Delfshaven)
• Ahmed Abdillahi, postbode, filosoof en columnist
• Vivian Visser, assistent-professor Governance & Pluralism Erasmus Universiteit
• Justus Uitermark, hoogleraar Urban Geography Universiteit van Amsterdam
• Lorenzo Elstak, sociaal ondernemer (van onder meer IKBENWIJ)
• Janet Vos, directeur-bestuurder van Opzoomer Mee

‘rijke stad met arme bewoners’

De deelnemers van dit zogenoemde Diner Pensant worden allereerst gevraagd om hun gedachtes over de grootste uitdagingen waar Rotterdam nu en in de toekomst mee te maken heeft, op geeltjes te noteren. Polarisatie, individualisering, internationalisering, wantrouwen, de druk op de zorg, klimaatverandering – de uitdagingen die ze benoemen zijn groots en divers. Ahmed maakt zich vooral zorgen om een steeds grotere kloof tussen arm en rijk en om verdringing in de wijken door gentrificatie: de verandering van de sociale structuur van arme wijken door de instroom van rijkere nieuwkomers. Ahmed: ‘Het begint
vaak onschuldig, maar spreidt zich uit als een olievlek.’ Als hij hardloopt door zijn oude wijk Katendrecht, herkent hij bijna niets en niemand meer. Dieper de wijken in op Zuid ziet hij steeds meer armoede – mensen die in prullenbakken graaien en voedselbanken die openen in winkelstraten. ‘Rotterdam is een rijke stad met arme bewoners.’

‘Polarisatie en verbinding’

Er is op dit moment nogal wat aan de hand in de wereld. En hoewel het soms ver weg lijkt, is het toch ook dichtbij. Els voelt bijvoorbeeld dat internationale conflicten hun weerslag hebben op hoe mensen met elkaar omgaan. En op polarisatie, oftewel: verwijdering. ‘Daarom zijn echte ontmoetingen zó belangrijk; face-to-face heb je hele andere gesprekken dan vanachter je computer of telefoon.’ En hoewel de telefoon zo zijn nadelen kent, weet Lorenzo – die veel met jongeren werkt – dat er ook kansen zitten in het digitaal vaardig zijn. Want, geeft hij aan, deze jongeren zijn nu eenmaal opgegroeid in het digitale tijdperk. ‘En op deze manier hebben ze wel degelijk contact met elkaar. Als ze creatief willen zijn, of samen willen werken, doen ze dat wel face-to-face. En over verbinding en vergrijzing gesproken: gebruiken we het cultureel kapitaal van ouderen wel genoeg? De geschiedenis herhaalt zich en juist zij kunnen ons veel meegeven.’

Een diavoorstelling met 8 afbeeldingen

De carousel is ingesteld om oneindig door te lopen.

Galerij navigatie

Galerij navigatiepijlen

‘Mooie gevels, lege koelkasten’

Ook Lorenzo ziet steeds meer mensen noodgedwongen vertrekken waardoor het ‘verborgen netwerk’ van bewoners die voor elkaar zorgen, langzaam afbrokkelt. Met het verlies van belangrijke vangnetten tot gevolg. ‘Katendrecht heeft mooie gevels, maar lege koelkasten’, stelt Lorenzo. In het gesprek dat volgt wordt het belang van het sociale weefsel in straat of buurt benadrukt. Rotterdammers die elkaar kennen, elkaar helpen en op elkaar kunnen rekenen als dat nodig is. Het is een geluid wat vaak terugkomt als bewoners wordt gevraagd naar de opbrengst van het Opzoomeren in de straat. Als dat wegvalt is dat dan ook een verlies van sociaal kapitaal.

Robbert: ‘Juist die verborgen netwerken zijn op dit moment zo belangrijk, gezien de vergrijzing, groeiende eenzaamheid en gigantische druk op de zorg.’ En hoewel er bij het gezelschap zorgen leven, plaatst Justus dit als wetenschapper in perspectief. ‘Onderzoek heeft uitgewezen dat in Rotterdam de overheid sterk inzet op gentrificatie maar dat de samenstelling van de stad niet snel verandert in vergelijking met bijvoorbeeld Amsterdam.’ Ahmed vindt dat een “papieren werkelijkheid’’. ‘Vooral de afgelopen drie jaar zie ik grote verschillen ontstaan. Die veranderingen vinden nu allemaal plaats.’ Robbert is het hiermee eens en verwijst naar de nieuwe wijk Nieuw-Crooswijk. ‘Eigenlijk is het 19e-eeuwse stedenbouwkundig plan van G.J. De Jongh voor de wijk Middelland zo gek nog niet’, gaat hij verder. ‘De arbeiders in arbeiderswoningen in de tussenstraatjes, de middenstand in de zijstraten en de welgestelden op de hoofdstructuur. En dan elkaar allemaal ontmoeten bij de bakker en slager.’

‘Middel tegen cynisme’

Hoe kan het Opzoomeren een rol spelen in al die zojuist besproken uitdagingen? Voor Justus is Opzoomeren een middel tegen cynisme. ‘Het leeft breed en maakt bewoners actiever. Ze worden snel gehoord in hun ideeën en kunnen heel praktisch iets in hun straat organiseren. Ik heb zoiets echt nog nergens anders gezien.’ Fotograaf Salih Kiliç, die het diner pensant visueel vastlegt, ervaart in zijn werk de vele lagen van de stad. En ziet
ook de waarde van het Opzoomeren. ‘Het geeft bewoners zeggenschap over hun straat en daarmee een beetje hoop terug. Het is een manier om de waarde van de wijk te vergroten zonder de huizenprijzen te verhogen.’

‘Kracht en vertrouwen’

Ook Vivian prijst de toegankelijkheid van de stichting, zeker met oog op een hedendaagse uitdaging die ook deze avond is uitgesproken: het wantrouwen van mensen naar elkaar en richting de overheid. ‘De kracht van Opzoomer Mee is dat ze een zelfstandige stichting is.
De verbindende neutrale schakel tussen overheid en bewoners. ‘Opzoomer Mee weet: je krijgt alleen vertrouwen als je vertrouwen geeft.’ Ook voor Els heeft de stichting iets vertrouwds. ‘Het is makkelijk, laagdrempelig, dichtbij en het heeft veel uitgiftepunten. Vaak gaat het verder dan één moment: mensen leren elkaar iets, zoals tuinieren, of pakken daarna meer samen op. Zo heb ik tijdens een Opzoomer-straatfeest mijn medeoprichter van Verhalenhuis Belvédère ontmoet.’ Onverwachte ontmoetingen, onverwachte vriendschappen en zelfs samenwerking. Met Opzoomeren kan je van niets naar
iets, en zoveel meer.

‘Werken aan zichtbaarheid’

Zijn er ook dingen die Opzoomer Mee beter of anders kan doen? Of kunnen de deelnemers andere aandachtspunten, kansen of wensen benoemen? Van Ahmed mag de zichtbaarheid van de organisatie beter. ‘Hoe laagdrempelig het ook is, het moet gewoon nog veel meer
Rotterdammers bereiken.’ Dat vindt Lorenzo ook. ‘Wat mij betreft mag Opzoomer Mee echt wel iets hoger van de toren blazen. In mijn werk zie ik ook dat bijvoorbeeld lang niet elke jongere de organisatie kent of weet wat ze ermee kunnen.’ Onlangs heeft hij er daarom voor gezorgd dat er een tutorial is gemaakt voor en door jongeren waarin duidelijk wordt hoe ze een aanvraag voor een bewonersinitiatief moeten aanpakken.

‘Sociale actie’

Voor Robbert is het Opzoomeren een essentieel instrument voor sociale actie. ‘Iedere sociaal ondernemer is begonnen met Opzoomeren. Het activeert en geeft je de ruimte om je ideeën waar te maken.’ Daar kan Lorenzo zich helemaal in vinden. ‘Opzoomer Mee heeft me geleerd te begroten en sponsoren te zoeken.’ En de stichting heeft iets nostalgisch, vindt hij. ‘Het wekt vertrouwen en is toegankelijk en laagdrempelig. Opzoomeren geeft ook ruimte aan stadsfluisteraars: mensen die wél iets voor hun directe omgeving willen doen, maar niet zelf de middelen of contacten hebben

‘Eerst connectie, dan correctie’

Maar welke kwestie, groot of klein, je ook wilt aanpakken in je straat, het begint toch altijd met dat praatje op straat, elkaar leren kennen, weten wie je buren zijn. ‘Eerst connectie, dan correctie’, antwoordt Robbert stellig. Oftewel: elkaar aanspreken gaat een stuk makkelijker als je al eerder contact hebt gemaakt. Alle deelnemers zijn het er in elk geval over eens dat Opzoomer Mee haar autonome positie moet bewaken en geen afleidingsmanoeuvre of ‘duizenddingendoekje’ van de gemeente moet worden. Robbert: ‘Opzoomer Mee moet vanuit het perspectief van de bewoners blijven denken.’

‘Bouwen aan een gemeenschap’

Els proost op nog meer succesvolle jaren, maar vraagt zich ook af of er niet nog veel meer netwerken in de stad zijn die Opzoomer Mee niet in het vizier heeft. Robbert pleit hierbij voor een stukje community development: wat gebeurt er als je al die actieve bewoners bij elkaar zet? Jullie hebben eigenlijk het grootste bestand van actieve Rotterdammers, daar zit potentie in! We moeten een gemeenschap van Opzoomeraars maken.’ Van Robbert, maar ook van een paar anderen mag de visuele identiteit van de stichting tot slot wel een beetje worden opgefrist. ‘Zodat bewoners zich die identiteit eigen kunnen maken en met trots kunnen zeggen: ik ben Opzoomeraar!’

wat vind jij?

Opzoomeren is een kwestie van de mouwen opstropen en met elkaar aan de slag gaan. In verhalenhuis Belvédère de mouwen even naar beneden. Er volgde een mooi gesprek met waardevolle inzichten waarmee Opzoomer Mee de komende jaren aan de slag kan. Maar misschien denk je wel… wacht eens even: ik wil hierover ook nog wat kwijt. Dat kan! Alle suggesties, tips, hartenkreten en steuntjes in de rug zijn welkom via info@opzoomermee.nl.